Atların Fizyolojisi
Atlarda solunum nasıl olmalı? Atlar gübre oluşturur mu? Atların vücut ısısı kaç olmalı? Atların nabzı kaçtır? Atların dışkısı nasıl olmalı? Atların idrar ne renktir?
Atlarda solunum oranı dinlenme durumunda dakikada10-14 kadardır. Herhangi bir stres kaynağı solunumda artışa neden olur. Solunum oranı kalp atımından yüksek ise at fizyolojik olarak ciddi problem ile karşı karşıyadır. Atın normal vücut ısısı 38 C dir. Cinsiyet olarak bakıldığında vücut ısıları 37,8 C, aygırlarda ise 37,6 C dir. Egzersiz, heyecanlanma, ağrı, hastalık ve yüksek çevre ısısı vücut sıcaklığını yükseltir. Vücut ısısı 41 C’ yi geçtiğinde derhal müdahale gereklidir. Vücut ısısının düşmesi atların şok durumunda olduğu anlarda gerçekleşir. Atlar ve diğer canlılarda şok, doku oksijen düzeyinin yetersiz kalması ile birlikte düşük kan basıncı ve hızlı kalp atımıyla karakterizedir.
Atlarda nabız yaşa göre değişmekle birlikte yetişkin bir atta dakikada 28-40 kadardır. Kalp atım hızı yeni doğan taylarda 80-120, ileri yaşlardaki taylarda 60-80 ve bir yaşını doldurmuş taylarda 40-60 dır. Egzersiz , sıcak hava, korkma ve hastalık durumlarında nabız yükselir. Hastalık durumlarında nabız uzun süre dakikada 80-120 civarında atar.
At idrarı sarı kahverengi renkte olup, içerdiği kalsiyum kabonat kristalleri nedeniyle bulanık görünür. Yetişkin bir at günde 3,5- 9 litre idrar çıkarır. İdrar miktarında azalma, dehidrasyonda, idrar yaparken çekilen ağrıya ve diğer problemlere işaret eder.
Atlar yaklaşık her 2 saatte bir dışkı yaparlar. Ancak atlar genelde günde 4-13 kez dışkı çıkarırlar. Heyecanlanma durumunda dışkılama sıklığı artar. Dışkıya çıkamama, kolik bağırsaklarda tıkanma ve aşırı dehidrasyon durumlarında oluşur. Atın dışkısı çok gevşek veya sıkı olmayan yuvarlak şeklindedir. Dışkı, bronz veya sarıdan koyu yeşile çalan bir renk içermelidir. Gevşek dışkı kıvamı ishal başta olmak üzere sindirim problemlerini ifade eder. Bir atın ne kadar dışkı çıkardığı, yediği yem türüne, yem miktarına, hayvanın yaşına, iriliğine, çalışma yoğunluğuna ve diğer etkenlere bağlı olmak üzere değişmektedir. Atın, yediği yemlerin yaklaşık %60’ını sindirdiği kabul edilirse, dışkı miktarını bulmak daha kolay olur.
500 kg canlı ağırlıkta bir at günde yaklaşık 14 kg dışkı ve 3,5-9 litre idrar çıkabilir. At bir günde idrar ve dışkı toplamı 16-23 kg yaş halde gübre üretir. Tavlada elde edilen dışkı ve idrarın içinde bulunan altlık gibi malzemelerle birlikte gübre yaklaşık % 45 kuru madde içermektedir. Topraklarda kullanılacak gübrenin altlık malzemesi içermesi istenmeyebilir. Bir ton gübre 1800 gr amonyum nitrojen, 6350 gr toplam nitrojen ve 1800 gr fosfat ve 6350 gr potasyum bulunur. Bu manada at ve diğer hayvan gübrelerinin çevreyi kirletme potansiyelleri, depolama alanları ve kanuni düzenlemeleri konusunda özel itina gerektirdiği unutulmamalıdır.
Tarlalarda ve bahçelerde gübre olarak değerlendirecek dışkı ve idrar karışımlarının yemler içinde sindirilmeden dışkı ile atılan tohumlar ve dışkı içindeki zararlı mikroorganizmalar içermesi nedeniyle yakılarak yani bir süre depolanarak kullanılması arzu edilir. Taze dışkı içindeki zararlı mikroorganizmalar bitkilere bulaşarak bu bitkileri tüketen insanlarda hastalık oluşturmaktadır. Gübrenin 15 gün süreyle depolanması sırasında gübre içinde oluşan yüksek ısı gerek istenmeyen tohumların yanarak etkisiz hale gelmesine, gerekse mikroorganizmaların ölmesine neden olmaktadır. Kimi zararlı mikroorganizmalar bu ısıya dayanıklı olsa da depolama sırasında gübre suyunun %10-12′ den daha aza indirilmesi ve belirtilen ısının uzun süreli uygulanması etkili olmaktadır. Isı işlemi aynı zamanda dışkı içindeki sinek larva ve yumurtalarını yok ettiğinden sinek ile mücadelede de etkilidir. At gübresi doğru zaman ve miktarda uygulandığında iyi bir gübre vazifesi görür. Meraya Mayıs-Eylül döneminde at gübresi serpilebilir. Gübreler içinde en değerlisi içerdiği yüksek nitrojen, fosfor ve potasyum bakımında tavuk gübresidir. Broyler gübresi 1 ton yaş gübrede 33 kg nitrojen, 13 kg fosfor ve 25 kg potasyum içerirken, at gübresi 1 ton yaş gübrede 4 kg nitrojen, 1.2 kg fosfor ve 6 kg potasyum içerir.
